Cuộc khủng hoảng vật liệu xây dựng tại Việt Nam đã trở thành một vấn đề nghiêm trọng, không chỉ tác động tiêu cực đến ngành xây dựng mà còn ảnh hưởng đến tiến độ và hiệu quả của các dự án đầu tư công. Những con số thống kê mới nhất từ Cục Thống kê đang cho thấy bức tranh ảm đạm của thị trường vật liệu, với giá cả leo thang và nguồn cung thiếu hụt nghiêm trọng.
Mục lục
Giá vật liệu xây dựng tiếp tục tăng cao
Tại buổi họp báo diễn ra vào cuối tuần trước, Cục Thống kê đã công bố số liệu kinh tế – xã hội tháng 6 và sáu tháng đầu năm 2025, trong đó có đến 57,2% doanh nghiệp xây dựng cho rằng “giá nguyên vật liệu tăng cao” là yếu tố lớn nhất ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất của họ trong quý II-2025. Bên cạnh đó, 54% trong số các doanh nghiệp cho biết chi phí nguyên vật liệu đã tăng trong quý này so với quý trước, và dự kiến tới 50,7% doanh nghiệp sẽ tiếp tục gặp khó khăn trong quý III.
Chỉ số giá nguyên, nhiên vật liệu xây dựng trong quý II đã tăng 0,72% so với quý I và 1,29% so với cùng kỳ năm trước. Đáng lưu ý, nhóm vật liệu xây dựng cơ bản như đá, cát, sỏi, đất sét đã tăng giá đến 10,61% trong quý II vừa qua và 8,17% trong sáu tháng đầu năm, chủ yếu do thiếu nguồn cung khi nhiều cơ sở khai thác bị tạm ngừng hoạt động.
Cục Thống kê còn cho biết, 21,7% doanh nghiệp hiện đang gặp khó khăn do thiếu nguồn cung nguyên vật liệu, đặc biệt là tình trạng giá cả không ổn định, và chậm trễ trong giao hàng cho các công trình. Những biến động khó lường trong giá thép, xi măng, và cát đang làm giảm hiệu quả tài chính của các nhà thầu.
Tình trạng thiếu hụt nguồn cung đáng báo động
Thực tế tại nhiều địa phương cho thấy, giá cát đang tăng vọt một cách bất thường. Chẳng hạn, giá cát xây dựng từ mỏ Hùng Sơn ở Lạng Sơn đã tăng từ 300.000 đồng/mét khối lên đến 455.000 đồng/mét khối, trong khi mức giá công bố của Sở Xây dựng chỉ là 280.000 đồng/mét khối. Tại Thanh Hóa, chỉ 1 trong 30 mỏ cát được cấp phép vẫn còn hoạt động, không đủ đáp ứng nhu cầu cho nhiều dự án đang triển khai. Tương tự, tại Quảng Nam, hầu như không có mỏ mới nào được cấp phép trong ba năm qua.
Ngoài ra, thị trường vật liệu xây dựng còn bị ảnh hưởng bởi các cơ chế đấu giá và quản lý khai thác còn nhiều bất cập. Tại Quảng Nam, ba mỏ cát vừa trúng đấu giá gần đây đã có mức giá bất thường, điển hình như mỏ ĐL2 từ 7,59 tỷ đồng tăng lên tới 491,7 tỷ đồng. Tình trạng này đặt ra dấu hỏi về tính minh bạch trong quá trình đấu giá tài nguyên khoáng sản và khả năng thực tế của các nhà đầu tư.
Khó khăn đối với các nhà thầu
Nhà thầu hiện đang rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan giữa việc tìm nguồn cung và kiểm soát chi phí. Việc di chuyển từ tỉnh này sang tỉnh khác để tìm vật liệu không chỉ làm gia tăng chi phí vận chuyển mà còn dẫn đến việc các hợp đồng và dự toán bị điều chỉnh, đi kèm với nguy cơ bị phạt vì chậm tiến độ công trình. Các biện pháp giải quyết tạm thời mà Chính phủ đã chỉ đạo chưa thể khắc phục triệt để vấn đề.
Mới đây, Chính phủ đã ban hành Công điện 85/CĐ-TTg yêu cầu các cơ quan, bộ ngành phối hợp để xử lý tình hình. Ngoài ra, Chính phủ cũng tiếp tục áp dụng cơ chế đặc thù cho dự án Cảng hàng không quốc tế Long Thành, cũng như cho phép một số mỏ đá tại Đồng Nai khai thác tạm thời để phục vụ các dự án giao thông cấp quốc gia.
Giải pháp lâu dài cho thị trường vật liệu xây dựng
Mặc dù có nhiều chỉ đạo từ Chính phủ, thực tế hiện nay là thủ tục cấp phép khai thác còn rườm rà, chồng chéo; giá công bố chưa sát thực tế; và trách nhiệm quản lý vẫn chưa được phân định rõ ràng. Những vướng mắc này đang tiếp tục trì hoãn việc khai thác vật liệu đang có, mặc dù vốn đầu tư đã sẵn sàng.
Việc tìm ra giải pháp bền vững cho vấn đề vật liệu xây dựng là cần thiết không chỉ cho từng dự án hay địa phương mà còn cho toàn bộ hệ thống quy hoạch, cấp phép, khai thác, và điều tiết giá cả. Các nhà thầu cũng đã kiến nghị nên đưa việc xác định nguồn cung vật liệu xây dựng vào điều kiện tiên quyết khi phê duyệt hay khởi công dự án, nhằm tránh những rắc rối phát sinh về sau.
Ngoài ra, cần có sự phát triển mạnh mẽ về vật liệu xây dựng thay thế, công nghệ tái chế, và sử dụng cát nghiền từ đá. Lộ trình này đã được nhiều nước trên thế giới áp dụng thành công và nên được Việt Nam cân nhắc.
Hiện tại, Việt Nam đang chuẩn bị triển khai 2.000 km đường bộ cao tốc cùng nhiều dự án lớn khác, nhưng nếu không có một nền tảng chính sách mạnh mẽ và đồng bộ, nguy cơ thiếu hụt nguyên vật liệu sẽ tiếp tục gây khó khăn cho sự phát triển hạ tầng bền vững.
Tóm lại
Khủng hoảng vật liệu xây dựng hiện tại đã trở thành một rào cản lớn cho sự phát triển của ngành xây dựng cũng như nền kinh tế Việt Nam. Việc tìm kiếm và triển khai các giải pháp một cách đồng bộ, bài bản là điều cấp thiết để tránh những tác động tiêu cực trong tương lai.
