Vừa qua, trong khuôn khổ Hội Sách Quốc tế Frankfurt diễn ra giữa tháng 10/2025, đoàn cán bộ văn hóa – báo chí – xuất bản của TP.HCM đã có chuyến tham quan, tìm hiểu về mô hình hoạt động của Thư viện Quốc gia Tây Ban Nha (BNE). Mô hình hoạt động hiệu quả của BNE được kỳ vọng sẽ mang đến nhiều gợi ý quý giá cho hệ thống thư viện tại Việt Nam, đặc biệt là ở TP.HCM.
Mục lục
Thư Viện Quốc Gia Tây Ban Nha: Một Di Sản Văn Hóa Khổng Lồ
Thư viện Quốc gia Tây Ban Nha được thành lập vào năm 1711 dưới triều đại vua Philip V, hiện là một trong những thư viện quốc gia lớn nhất châu Âu. Với hơn 35 triệu tài liệu vật lý cùng bộ sưu tập kỹ thuật số phong phú về di sản văn hóa Tây Ban Nha, BNE không chỉ hoạt động như một kho lưu trữ mà còn là trung tâm nghiên cứu, bảo tồn và phổ biến tri thức.
Mô Hình Hoạt Động Kết Hợp Truyền Thống và Công Nghệ Số
Mô hình hoạt động của BNE hiện đại, kết hợp giữa truyền thống và công nghệ số, với các trụ sở chính tại Madrid và Alcala de Henares. Được quy định bởi Nghị định Hoàng gia 1581/1991, các hoạt động chính của thư viện bao gồm thu thập pháp lý, số hóa tài liệu, cung cấp dịch vụ trực tuyến và hợp tác quốc tế. Đặc biệt, từ năm 2023, BNE đã áp dụng hệ thống quản lý thư viện mới, tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu mở để tối ưu hóa quy trình và nâng cao trải nghiệm người dùng.
Hợp Tác Giữa Thư Viện Quốc Gia Việt Nam và BNE
Trong thời gian qua, Thư viện Quốc gia Việt Nam (NLV) đã thiết lập mối quan hệ hợp tác với BNE thông qua biên bản ghi nhớ về việc trao đổi tài liệu và đào tạo nhân lực. Đây là nền tảng quan trọng để Việt Nam học hỏi, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số quốc gia hiện nay.
Áp Dụng Kinh Nghiệm Từ Mô Hình BNE vào Hệ Thống Thư Viện Việt Nam
Để nâng cao vai trò của NLV trong việc bảo tồn di sản và thúc đẩy học tập suốt đời, Việt Nam cần học hỏi từ mô hình hoạt động của BNE. Dưới đây là một số kinh nghiệm có thể áp dụng.
Xây Dựng Hệ Thống Nộp Lưu Trữ Pháp Lý
Một trong những điểm mạnh của BNE là hệ thống nộp lưu trữ pháp lý đã được thực hiện từ năm 1712, yêu cầu mọi nhà xuất bản phải nộp một bản sao của tất cả ấn phẩm xuất bản. Điều này giúp tạo ra bộ sưu tập toàn diện về di sản quốc gia. Mặc dù Việt Nam cũng đã có quy định tương tự theo Luật Xuất bản 2012, việc thực thi còn hạn chế, gây ra nhiều lỗ hổng trong lưu trữ tài liệu địa phương và trực tuyến.
Tăng Cường Số Hóa và Xây Dựng Kho Lưu Trữ Kỹ Thuật Số
BNE đã số hóa hơn 500 tạp chí đã dừng hoạt động và cung cấp 859 tác phẩm công khai qua nền tảng trực tuyến tính đến năm 2025. Mô hình này không chỉ bồi đắp di sản mà còn đảm bảo truy cập miễn phí cho người dùng. NLV hiện cũng đã có kho tài liệu Hán Nôm số hóa, nhưng quy mô vẫn còn hạn chế.
Khai Thác Dữ Liệu Lớn và Tích Hợp AI
Việc tích hợp trí tuệ nhân tạo để quản lý dữ liệu lớn giúp người dùng tiếp cận thông tin dễ dàng hơn qua website đa ngôn ngữ. BNE đã hiện thực hóa điều này trong các dịch vụ của mình. Việc triển khai công nghệ tương tự tại Việt Nam không chỉ giúp người dùng tìm kiếm thông tin tốt hơn mà còn tạo điều kiện cho việc phát triển các nguồn thu từ tài liệu có phí.
Nâng Cao Dịch Vụ Người Dùng và Tích Hợp Công Nghệ Hiện Đại
BNE cung cấp một loạt dịch vụ hiện đại như khu vực cá nhân hóa trên catalog trực tuyến, dịch vụ mượn liên thư viện và phòng đọc chuyên sâu. Tại Việt Nam, NLV đã triển khai một số dịch vụ mở nhưng còn thiếu sự đồng bộ và hiện đại.
Xây Dựng Mô Hình Thư Viện Là “Trung Tâm Kết Nối Tri Thức”
BNE đã trở thành đầu mối tại Tây Ban Nha, hợp tác với các thư viện trên khắp thế giới. NLV đã ký hợp tác với BNE và các thư viện quốc tế khác, nhưng cần mở rộng quy mô và tạo chiến lược hợp tác bài bản hơn. Thư viện tại Việt Nam cần phát triển để trở thành trung tâm kết nối tri thức số, kết nối với các thư viện và tổ chức quốc tế nhằm chia sẻ tài nguyên, tổ chức hội thảo và phát triển dự án bảo tồn văn hóa.
Tích Hợp Không Gian Văn Hóa và Giáo Dục Cộng Đồng
BNE đã bắt đầu kết hợp thư viện với bảo tàng, tổ chức các sự kiện công cộng nhằm thu hút sự chú ý của cộng đồng. Tại Việt Nam, hệ thống thư viện nên xây dựng các hoạt động giáo dục như “Ngày hội đọc sách” hoặc “Hội thi kể chuyện sách” để nâng cao ý thức cộng đồng về văn hóa và bảo tồn di sản.
Biến Thư Viện Thành Điểm Đến Trong Lộ Trình Du Lịch
Việc kết hợp giữa yếu tố văn hóa và du lịch có thể mang lại lợi ích lớn cho các thư viện tại Việt Nam. Cần có những giải pháp dài hạn để biến các thư viện thành điểm tham quan hấp dẫn không chỉ cho người dân địa phương mà còn cho du khách quốc tế.
Tóm lại, mô hình hoạt động của Thư viện Quốc gia Tây Ban Nha mang đến những bài học quý báu cho hệ thống thư viện Việt Nam, từ việc thực thi nộp lưu trữ pháp lý cho đến việc tích hợp công nghệ số và xây dựng các dịch vụ hiện đại. Đây là cơ hội để Việt Nam nâng cao vai trò của các thư viện và phát triển văn hóa đọc trong xã hội.
